Etkin pişmanlık, 5237 sayılı Türk Ceza Kanununda (“TCK”) belirli suçlar için belirli koşullarda öngörülmüş ceza indirimini ifade eder. Bu yazımızda etkin pişmanlığın hangi suçlar için hangi şartların gerçekleşmesi halinde uygulandığını ve hangi oranlarda ceza indirimi sağladığını açıklayacağız.

Etkin Pişmanlığın Şartları

Etkin pişmanlık yalnızca kanunda özel olarak düzenlendiği suçlarda uygulanabilir. Etkin pişmanlığa özgü ceza indirimi tüm suç türleri için uygulanamaz. TCK’daki bazı suç türlerine ilişkin düzenlemelerde etkin pişmanlık kurumu da özel olarak düzenlenmiştir. Bu düzenlemelerde etkin pişmanlığın o suç için hangi koşullarda uygulanabileceği, hangi koşullar hangi aşamalarda gerçekleşirse hangi oranlarda ceza indirimi uygulanabileceği özel olarak belirtilir. Etkin pişmanlık kurumunun TCK’da düzenlendiği suçlar; kişiyi hürriyetinden yoksun kılma, yağma, hırsızlık, mala zarar verme, dolandırıcılık, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, taksirli iflas, uyuşturucu ve uyarıcı madde imal ve ticareti, kullanmak için uyuşturucu veya uyarıcı madde satın alma, suç işlemek amacıyla örgüt kurma, zimmet, irtikap, rüşvet, ve iftira suçlarıdır. Bu suçlarda öngörülen etkin pişmanlık ceza indirimi oranlarını daha sonra açıklayacağız.

Suç tamamlanmış olmalıdır. Etkin pişmanlıktan bahsedebilmek için failin gerçekleştirdiği suçu işlemeye elverişli hareketlerle suçu kanundaki tanımı itibariyle tamamlamış olması gerekir. Aksi durumda suç gerçekleşmemiş ya da teşebbüs aşamasında kalmış olacağından etkin pişmanlıktan bahsedilemez. Suçun teşebbüs aşamasında kaldığı hallerde gönüllü vazgeçme kurumunun şartları araştırılır.

Failin etkin pişmanlıktan yararlanmak için kanunun öngördüğü şekilde etkin bir davranışta bulunması gerekir. Buna göre, failin etkin pişmanlık ceza indiriminden faydalanabilmesi için suç tamamlandıktan sonra etkin pişmanlığı ortaya koyan davranışlar göstermesi gerekir. Bu davranışlar herhangi bir pişmanlık gösteren davranış olarak kabul edilmez. Etkin pişmanlığın uygulanmasını sağlayacak etkin davranışın kanunda gösterilen özel bir davranış olması gerekir. Bu davranış, işlenen suça göre mağdurun zararının giderilmesi, diğer suçluların yakalanmasına yardım etme, bilgi vererek örgütün dağılmasını sağlama gibi davranışlar olabilir.

Failin etkin davranışı iradi olmalıdır. Buradan failin kendi iç dünyasında suç işlediği için pişmanlık duyarak hareket etmesi gerektiği anlaşılmamalıdır. Failin suçun meydana getirdiği zararları ortadan kaldırmak iradesiyle hareket etmesi yeterlidir. Failin motivasyonu cezadan kurtulmak ya da ceza indirimine hak kazanmak olabilir. Yeter ki failin etkin davranışı kendi iradesiyle gerçekleşmiş olsun. Örneğin, hırsızlık suçu işleyerek mağduru maddi zarara uğratan failin etkin pişmanlık kurumundan faydalanmak için kendi iradesiyle ve mağdurun zararını giderme düşüncesiyle etkin davranış göstererek hırsızlık suçu konusu eşyayı mağdura iade etmesi gerekir. Burada kolluk görevlilerinin faili yakalaması ve failin suça konu eşyayı kolluk görevlilerine teslim etmesi halinde de mağdurun zararının bu aşamada giderildiğinden bahsedilebilir ancak failin davranışı kanunun aradığı iradilik kriterini sağlamayacaktır. Zira fail, suç konusu eşya kendi hakimiyetindeyken iradi bir etkin davranış göstererek mağdurun zararını gidermemiştir.

Etkin Pişmanlığa Tabi Suçlar 

Aşağıda etkin pişmanlığa tabi suçlarda etkin ve iradi davranışın soruşturma veya kovuşturma aşamasında gerçekleşmesine göre uygulanacak ceza indirimi oranları verilmektedir. Burada dikkat edilmesi gereken birkaç husus vardır. Bunlardan biri, mağdurun uğradığı maddi zararın kısmen giderilmesi halinde uygulanacak ceza indiriminin mağdurun rızasına bağlı olduğudur. Zararın tamamen giderilmesi halinde ise mağdurun rızası aranmadan etkin pişmanlık hükümleri uygulanır. 

Bir diğer husus ise ceza yargılamalarında etkin pişmanlığa tabi suçlarda etkin pişmanlık indirimi gözetilerek takdir edilecek ceza miktarı hakkında hesaplama yapılırken 1/6 oranında takdiri indirimin de göz önünde bulundurulması gerektiğidir.

Etkin pişmanlığa tabi suçlar ve uygulanacak ceza indirimleri aşağıdaki gibidir:

Kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçunda soruşturmadan önce etkin pişmanlık gösterilerek mağdur zarara uğratılmadan ve güvenli şekilde serbest bırakılırsa cezanın 2/3’üne kadarı indirilir.

Hırsızlık, mala zarar verme, güveni kötüye kullanma, dolandırıcılık, hileli iflâs, taksirli iflâs suçlarında mağdurun zararı kovuşturmadan önce giderilirse cezanın 2/3’üne kadarı indirilir. Zarar, kovuşturmadan sonra ancak hüküm verilmeden önce giderilirse cezanın 1/2’sine kadarı indirilir.

Yağma suçunda etkin pişmanlığın kovuşturmadan önce gösterilmesi halinde verilecek ceza 1/2’sine kadar; kovuşturmadan sonra ancak hüküm verilmeden önce gösterilmesi halinde 1/3’üne kadar indirilir.

Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti suçlarına iştirak etmiş olan kişi, resmi makamlar tarafından haber alınmadan önce, diğer suç ortaklarını ve uyuşturucu veya uyarıcı maddelerin saklandığı veya imal edildiği yerleri merciine haber verirse, verilen bilginin suç ortaklarının yakalanmasını veya uyuşturucu veya uyarıcı maddenin ele geçirilmesini sağlaması halinde, hakkında cezaya hükmolunmaz.

Kullanmak için uyuşturucu veya uyarıcı madde satın alan, kabul eden veya bulunduran kişi, resmi makamlar tarafından haber alınmadan önce, bu maddeyi kimden, nerede ve ne zaman temin ettiğini merciine haber vererek suçluların yakalanmalarını veya uyuşturucu veya uyarıcı maddenin ele geçirilmesini kolaylaştırırsa, hakkında cezaya hükmolunmaz.

Bu suçlar haber alındıktan sonra gönüllü olarak, suçun meydana çıkmasına ve fail veya diğer suç ortaklarının yakalanmasına hizmet ve yardım eden kişi hakkında verilecek ceza, yardımın niteliğine göre dörtte birden yarısına kadarı indirilir.

Uyuşturucu veya uyarıcı madde kullanan kişi, hakkında kullanmak için uyuşturucu veya uyarıcı madde satın almak, kabul etmek veya bulundurmaktan dolayı soruşturma başlatılmadan önce resmi makamlara veya sağlık kuruluşlarına başvurarak tedavi ettirilmesini isterse, cezaya hükmolunmaz.

Suç işlemek amacıyla örgüt kurma suçu nedeniyle soruşturmaya başlanmadan ve örgütün amacı doğrultusunda suç işlenmeden önce, örgütü dağıtan veya verdiği bilgilerle örgütün dağılmasını sağlayan kurucu veya yöneticiler hakkında cezaya hükmolunmaz.

Örgüt üyesinin, örgütün faaliyeti çerçevesinde herhangi bir suçun işlenişine iştirak etmeksizin, gönüllü olarak örgütten ayrıldığını ilgili makamlara bildirmesi halinde, hakkında cezaya hükmolunmaz.

Örgütün faaliyeti çerçevesinde herhangi bir suçun işlenişine iştirak etmeden yakalanan örgüt üyesinin, pişmanlık duyarak örgütün dağılmasını veya mensuplarının yakalanmasını sağlamaya elverişli bilgi vermesi halinde, hakkında cezaya hükmolunmaz.

Suç işlemek amacıyla örgüt kuran, yöneten veya örgüte üye olan ya da üye olmamakla birlikte örgüt adına suç işleyen veya örgüte bilerek ve isteyerek yardım eden kişinin, gönüllü olarak teslim olup, örgütün yapısı ve faaliyeti çerçevesinde işlenen suçlarla ilgili bilgi vermesi halinde, hakkında örgüt kurmak, yönetmek veya örgüte üye olmak suçundan dolayı cezaya hükmolunmaz. Kişinin bu bilgileri yakalandıktan sonra vermesi halinde, hakkında bu suçtan dolayı verilecek cezada üçte birden dörtte üçe kadar indirim yapılır.

Etkin pişmanlıktan yararlanan kişiler hakkında bir yıl süreyle denetimli serbestlik tedbirine hükmolunur. Denetimli serbestlik tedbirinin süresi üç yıla kadar uzatılabilir.