İşbu yazı, transların cinsiyet geçiş (uyum) sürecinin tabi olduğu yasal süreci açıklamak için kaleme alınmıştır. Başlıkta kullanılan ve bundan sonra da ilgili hukuki prosedür açıklanırken kullanılacak olan “cinsiyet değiştirme” tabiri, Türk Medeni Kanunu’nun (“TMK”) 40. maddesinde tercih edilen ifade olduğundan ilgili yasal düzenleme ile kavramsal bütünlüğü sağlamak adına işbu yazıda da tercih edilmiştir.

Cinsiyet değiştirme ameliyatı, TMK md. 40’ta yer alan düzenlemeye göre, belli koşulları sağlamış olmaya bağlı olarak mahkemeden alınacak cinsiyet değiştirme izni ile gerçekleştirilebilir. Akabinde, gerçekleştirilen cinsiyet değiştirme ameliyatının resmi sağlık kurulu raporuyla doğrulanması halinde nüfus sicilinde ve kimlik kartında gerekli düzeltmeler yapılabilecektir. İlgili yasal düzenlemenin içeriği aşağıdaki gibidir:

“Cinsiyetini değiştirmek isteyen kimse, şahsen başvuruda bulunarak mahkemece cinsiyet değişikliğine izin verilmesini isteyebilir. Ancak, iznin verilebilmesi için, istem sahibinin onsekiz yaşını doldurmuş bulunması ve evli olmaması; ayrıca transseksüel yapıda olup, cinsiyet değişikliğinin ruh sağlığı açısından zorunluluğunu bir eğitim ve araştırma hastanesinden alınacak resmî sağlık kurulu raporuyla belgelemesi şarttır.

Verilen izne bağlı olarak amaç ve tıbbî yöntemlere uygun bir cinsiyet değiştirme ameliyatı gerçekleştirildiğinin resmî sağlık kurulu raporuyla doğrulanması hâlinde, mahkemece nüfus sicilinde gerekli düzeltmenin yapılmasına karar verilir.”

Buradan anlaşılacağı üzere, cinsiyet değiştirme iznini talep etmek için aşağıdaki üç koşulu sağlamış olmak gerekmektedir:

1. On sekiz yaşını doldurmuş olmak,
2. Evli olmamak,
3. Transseksüel yapıda olup, cinsiyet değişikliğinin ruh sağlığı açısından zorunluluğunun bir eğitim ve araştırma hastanesinden alınacak resmi sağlık kurulu raporuyla belgelenmesi.

Yukarıda sayılan üç şartı sağlayan kimseler, mahkemeden cinsiyet değişikliği için izin elde edebileceklerdir. İşbu iznin elde edilebilmesi için, en belirleyici olacak unsur yukarıda üçüncü madde olarak saydığımız resmi sağlık kurulu raporudur. Mahkeme, cinsiyet değişikliği için izin talep eden kimseyi “cinsel kimlik konseyi” bulunan bir eğitim ve araştırma hastanesine sevk edecektir. Cinsel kimlik konseyinden alınacak rapor ile kişinin transseksüel yapıda olup üreme yetisinden sürekli biçimde yoksun olduğu belgelendiği takdirde cinsiyet değiştirme ameliyatı için izin elde edilecektir.

Cinsiyet değiştirme ameliyatı, devlet hastanesinde ya da özel bir hastanede gerçekleştirilebilecektir. Ameliyat gerçekleştikten sonra, “verilen izne bağlı olarak amaç ve tıbbi yöntemlere uygun bir cinsiyet değiştirme ameliyatı gerçekleştirildiğinin” resmi sağlık kurulu raporuyla doğrulanması gerekecektir. Doğrulama gerçekleştirildikten sonra, “cinsiyet değişikliğine izin davası”nın ikame edildiği aynı mahkemeden nüfus sicilinde gerekli düzeltmenin yapılması talep edilecektir.

Görüldüğü üzere, her ne kadar yasal mevzuatımızda cinsiyet değiştirmeye olanak tanınmış olsa da, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne taraf başkaca ülkelere nazaran daha kapsamlı ve teferruatlı bir yasal prosedür söz konusudur. Bu sebeple, ilgili yasal prosedürün en verimli şekilde takip edilmesi için hukuki bir danışmanlığa ihtiyaç duyulacağı tartışmasızdır.