Kamulaştırmasız el atma, idarenin özel mülkiyete tabi bir taşınmaz hakkında gerçekleştirdiği hukuksuz bir işlem türüdür. İdare, kamulaştırmasız el atma işlemini bila bedel şekilde fiilen ya da idari bir işlemde bulunarak gerçekleştirebilir. Böylece kamulaştırmasız el atmanın fiili el atma ve hukuki el atma şeklinde ikiye ayrıldığı söylenebilir.

Kamulaştırmasız el atmayı tüm kapsamıyla açıklamadan önce kamulaştırmanın hukuki tanımına değinmekte fayda vardır. Kamulaştırma, en özet haliyle, yetkili idarenin özel mülkiyete tabi bir taşınmaza kamu yararını gözeterek, taşınmazın gerçek değerini peşin ödeyerek ve kanunda öngörülen esaslara uyarak el koymasıdır.

Fiili El Atma

İdarenin, gerçek ya da tüzel bir kişiye ait bir taşınmaza bir bedel ödemeksizin ve kanunda öngörülen kamulaştırma usullerine uyarak bir işlem de tesis etmeksizin fiilen el koymasına fiili el atma denir. İdarenin özel mülkiyete tabi ve arsa niteliğinde bir taşınmazın üzerinde bina inşa etmesi ya da malikin taşınmazı üzerindeki mülkiyet hakkını fiilen kısıtlaması fiili el atmaya birer örnek teşkil eder.

Hukuki El Atma

İdarenin, gerçek ya da tüzel bir kişiye ait bir taşınmaz hakkında bir bedel ödemeksizin ve kanunda öngörülen kamulaştırma esaslarına uymaksızın mülkiyet hakkını sınırlayıcı nitelikte işlem tesis etmesine hukuki el atma denir. İdarenin hukuki el atma işlemi, özel mülkiyete tabi taşınmazın imar planında değişikliğe yol açan idari bir işlem tesis etmesi şeklinde cereyan eder.

İdarenin Kamulaştırmasız El Atmasına Karşı Başvurulacak Yollar

İdarenin kamulaştırmasız el atması, idarenin Kamulaştırma Kanununa aykırı işlem ve eylemleri sonucu meydana geldiğine göre bu hukuka aykırılığı gidermek için dava yolunun açık olduğu aşikardır.

Taşınmazına kamulaştırmasız el atılan tapuda kayıtlı malik ya mirasçıları, mülkiyete tecavüzün önlenmesi için kamulaştırma işleminin iptalini talep edebilirler. Aynı kişiler, idarenin haksız fiili nedeniyle meydana gelen zararın tazminini de talep edebilirler. Bu davalar, el atmanın türüne göre imar planının iptali davası, tazminat davası, tam yargı davası ya da ecrimisil davası şeklinde vuku bulabilir.

İdarenin kamulaştırmasız el atma işleminin fiili el atma şeklinde gerçekleşmesi halinde görevli mahkeme asliye hukuk mahkemesidir. Yetkili mahkeme ise taşınmazın bulunduğu yer mahkemesidir.

Kamulaştırmasız el atma işleminin hukuki el atma şeklinde gerçekleştiği hallerde ise bu kez idarenin davranışı haksız fiil şeklinde yorumlanmaz zira imar planı değişikliği gibi idari bir işlem söz konusudur. Bu hallerde görevli mahkeme idare mahkemesidir. Yetkili mahkeme ise yine taşınmazın bulunduğu yer mahkemesidir.

Her iki el atma işlemine karşı açılacak davalarda zamanaşımı süresi bulunmamaktadır. İdare tarafından mülkiyetine tecavüz edilen her malik zamanaşımına takılmaksızın dava ikame edebilmektedir.

Kamulaştırmasız El Atma Davalarında Bedel Tespiti

Kamulaştırmasız el atma nedeniyle açılan tazminat (bedel) davalarında Kamulaştırma Kanununun 11. ve 12. maddelerinde düzenlenen kriterler esas alınarak bedel tespitine gidilmektedir.

Bu itibarla,

Taşınmazın cinsi ve nev’i (taşınmazın niteliğinin ne olduğu), yüzölçümü, kıymetini etkileyecek nitelik ve unsurların değeri (örneğin lokasyon kaynaklı değeri), varsa vergi beyanı (yalnızca bilirkişi hesaplamasında dikkate alınır ve hükme tek başına esas teşkil etmez), kamulaştırma tarihinde resmi makamlarca yapılmış kıymet takdirleri, arazilerde taşınmaz mal ve kaynağın mevkii ve şartlarına göre ve olduğu gibi kullanılması halinde getireceği net geliri, arsalarda kamulaştırma gününden önceki özel amacı olmayan emsal satışlara göre satış değeri, yapılarda resmi birim fiyatları ve yapı maliyet hesapları ve yıpranma payı şeklinde sayılan unsurların bedel tespitinde esas alındığı söylenebilir.