Sürücüler trafiğe ilişkin hukuki kuralları, özellikle 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu hükümlerini ihlal ettikleri takdirde idari para cezası ve sürücü belgelerinin (ehliyet) bir süreliğine geri alınması durumu ile karşı karşıya kalmaktadırlar. Somut ihlalin durumuna, gerçekleşme biçimine ve kanuni düzenlemesine bağlı olarak ehliyete ne kadar süreliğine geri alınacağı, ne kadar süre ile el konulacağı değişkenlik göstermektedir.

Bu yazımız ile hangi durumlarda ehliyetinize ne kadar süreliğine el konulabileceğinden, bu sürelerin hukuki dayanaklarından ve ilgili işleme karşı ve süresinden önce ehliyetin geri alınmasına yönelik hangi hukuki yollara başvurulabileceğinden bahsedeceğiz. Şimdiden belirtmek gerekir ki aşağıda bahsedilen süreçlerin doğru bir şekilde yönetilebilmesi adına alanında uzman bir avukatın yardımına başvurulması önemlidir.

Ehliyete El Koyma İşleminin Hukuki Boyutu

Trafik kurallarını ihlal eden sürücüler hakkında ehliyete el koyma işlemi uygulanmaktadır. Bahsetmiş olduğumuz üzere bu süreler ilgili ihlalin temelinde yatan kanuni dayanağa göre değişkenlik göstermektedir. 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu ve bu kanun temelli Karayolları Trafik Yönetmeliği trafik kuralları ve dolayısıyla ehliyete el koyma işleminin hukuki boyutunu yansıtmaktadır. İlgili hukuki düzenlemeler doğrultusunda ehliyete el koyma işlemi gerçekleştirilmektedir.

Uygulamada ise çoğunlukla yapılan ehliyete el koyma işlemi ile kanuni dayanak birbiri ile eşleşmemekte, sorumlu birimler tarafından yapılan işlemler keyfiyet arz etmekte ve sürücüler hak kaybı yaşamaktadır. Buna ilişkin yine ilgili ve sair mevzuat düzenlemelerinde yer alan itiraz yollarına başvurularak hak kaybının önlenmesi, keyfi ve hukuka aykırı bir şekilde gerçekleştirilen ehliyetin geri alınması işleminin iptal edilmesi sağlanabilmektedir. Öncelikle ehliyete el konulma nedenleri incelenmeli, daha sonrasında somut nedenden yola çıkılarak işlemin iptal edilebilmesi için gerekli hukuki adımlar atılmalıdır.

Ehliyete (Sürücü Belgesine) El Koyma Nedenleri

Ehliyete geçici ve uzun süreli olarak el konulmasına yönelik hükümler, özellikle 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu’nda düzenlenmiştir. Bunun dışında aşağıda belirteceğimiz çeşitli yasal düzenlemelerde de ehliyete el konulması kimi zaman yaptırım olarak, kimi zaman ise tedbir olarak uygulanmaktadır. Ayrı ayrı açıklayacağımız ehliyete el koyma nedenleri şunlardır:

• Trafik ve işaret kurallarına uyulmaması
• Kanuni seviyenin üzerinde alkollü veya uyuşturucu uyarıcı maddenin etkisi altında araç kullanılması
• Uyuşturucu veya uyarıcı maddelerin kullanılıp kullanılmadığı ya da alkolün kandaki miktarını tespit amacıyla, kollukça teknik cihazlar kullanılmasının kabul edilmemesi
• Hız kurallarına uyulmayarak kanuni hız sınırlarının aşılması
• Ceza puanı uygulaması doğrultusunda kanunda belirtilen ceza puanı sınırına ulaşılması
• Adli soruşturma veya kovuşturma esnasında CMK uyarınca koruma tedbiri olarak ehliyete el konulması
• Belirli haklardan yoksun bırakılma hükümleri kapsamında ehliyete el konulması

Doğru bir şekilde hukuki yollara başvurularak hak kaybının önlenmesi adına ehliyete el koyma nedenlerinin doğru bir şekilde ayrı ayrı incelenmesi gerekmektedir.

Trafik ve İşaret Kurallarına Uyulmaması Nedeniyle Ehliyete El Konulması

Kanun uyarınca belirtilmiş olan trafik işaret ve kurallarına uygun olarak hareket etmeyen sürücülere, Karayolları Trafik Kanunu m.47/2 uyarınca idari para cezası uygulanır ve m.47/3 uyarınca ehliyetleri geçici süre ile geri alınır. Bu süreler son ihlalin gerçekleştiği tarihten itibaren geriye doğru bir yıl içinde;

Kırmızı ışık kuralını üç kez ihlal eden sürücünün sürücü belgeleri otuz gün süreyle,

Aynı yıl içinde kırmızı ışık kuralını ikinci defa üç kez ihlal eden sürücünün sürücü belgeleri kırk beş gün süreyle,

Üç ve daha fazla kez üç defa ihlal eden sürücünün sürücü belgeleri altmış gün süreyle geçici olarak geri alınır.

Bunların yanında aynı yıl içinde bu madde kapsamında iki ve daha fazla kez sürücü belgesi geri alınan sürücüler, geri alma süresi sona erdiğinde psiko-teknik değerlendirmeden ve psikiyatri uzmanının muayenesinden geçirilerek uygun görüldüğü durumda ehliyetlerini geri alırlar.

Kanuni Seviyenin Üzerinde Alkollü Şekilde Araç Kullanılması Nedeniyle Ehliyete El Konulması

Uygulamada sürücülerin ehliyetine el konulmasına en fazla neden olan durum alkollü araç kullanımıdır. Kimi zaman sürücünün dikkatsizliği ve kanuna aykırı davranışı dolayısıyla bu durum ortaya çıksa da yanlış, hatalı ölçüm sebebiyle de sürücüler hak kaybına uğramaktadırlar.

Ehliyete el konulma süresi ise sürücünün ölçüm sonucu ortaya çıkan promil oranı ve ihlali tekrarlama miktarı ile doğru orantılı bir şekilde artmaktadır.

Yapılan ölçüm ve ortaya çıkan sonuç doğrultusunda 0.50 promilin üzerinde alkollü olarak araç kullanan sürücüler hakkında, fiili bir suç oluştursa bile, 700 Türk Lirası idari para cezası verilir ve sürücü belgesi altı ay süreyle geri alınır. Hususi otomobil dışındaki araçları alkollü olarak kullanan sürücüler bakımından promil alt sınırı 0.50 değil, 0.21 promil olarak uygulanır.

Alkollü olarak araç kullanma nedeniyle sürücü belgesi geri alınan kişiye, son ihlalin gerçekleştiği tarihten itibaren geriye doğru beş yıl içinde; ikinci defasında 877 Türk Lirası idari para cezası verilir ve sürücü belgeleri iki yıl süreyle,

Üç veya üçten fazlasında ise, 1.407 Türk Lirası idari para cezası verilir ve sürücü belgeleri her seferinde beşer yıl süreyle geri alınır. Sürücü belgelerinin bir önceki başlıkta belirttiğimiz herhangi bir nedenle geçici olarak geri alınmış olması hâlinde belirtilen süreler, geçici alma süresinin bitiminde başlamaktadır.

Sonuç olarak kişi şahsi aracı ile 0.50 promil, diğer motorlu araçlarla 0.21 promil ve üzerinde alkollü araç kullanırken tespit edilmiş ise ilk seferinde 6 ay, 5 yıl içinde ikinci kez tespit edilmiş ise 2 yıl, üçüncü ve daha fazla kez tespit edilmiş ise her seferinde 5 yıl ehliyetine el konulmaktadır. Ayrıca kişiye 20 puanlık ceza puanı uygulanmaktadır.

Bu durumun yanı sıra yapılan ölçüm sonucunda 1.00 promilin üzerinde alkollü olduğu tespit edilen sürücüler hakkında ayrıca Türk Ceza Kanununun 179 uncu maddesinin üçüncü fıkrası hükümleri uygulanır, kişi trafik güvenliğini tehlikeye sokma suçu ile yargılanır.

Uyuşturucu ve Uyarıcı Madde Etkisinde Araç Kullanılması Nedeniyle Ehliyete El Konulması

Uyuşturucu etkisinde araç kullanırken tespit edilmek, alkollü araç kullanmaya oranla daha ağır yaptırımlar içermektedir. İlgili kanun hükmü doğrultusunda uyuşturucu veya uyarıcı madde kullanan sürücüler 3.600 Türk Lirası idari para cezası ile cezalandırılmakta ve sürücü belgesi beş yıl süreyle geri alınmaktadır. Bu süre ilk tespitte geçerlidir, tekrarı aranmamaktadır. Bununla birlikte kişiye 20 puanlık ceza puanı uygulanır. Bu kişiler hakkında ayrıca TCK’ye ilişkin hükümler de devreye girmektedir.

Kolluk Tarafından Kullanılan Teknik Tespit Cihazlarının Kullanılmasının Engellenmesinden Dolayı Ehliyete El Konulması

Sürücülerin, kontroller esnasında kandaki alkol oranını ölçen alkometre cihazına üflemesi, uyuşturucu veya herhangi bir uyarıcı maddenin varlığını tespit etmeye yarayan teknik cihazların kullanımına izin vermesi zorunluluk arz etmektedir. 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu’nda görevlilerin tespit yapmasına engel olan kişiler için ayrı bir yaptırım öngörülmüştür. Buna göre kişi, tespitin yapılması amacıyla, kollukça kullanılan teknik cihazların kullanılmasını kabul etmediği takdirde 2.000 TL idari para cezasına çarptırılır ve ayrıca kişinin sürücü belgesine 2 yıl süreyle el konulur.

Hız Kurallarına Uyulmayarak Kanuni Hız Sınırının Aşılması Nedeniyle Ehliyete El Konulması

Sürücüler, kanun ve yönetmelikte belirtilen hız sınırlarına uygun bir şekilde seyahatlerini gerçekleştirmek zorundadırlar. Hız sınırlarına ilişkin kuralların ihlali durumunda ise kanun uyarınca hem idari para cezası, hem de ehliyete belirli bir süreliğine el koyma yaptırımları düzenlenmiştir. Bunun da ötesinde ihlalin tekrarlandığı durumlarda ehliyetin iptali söz konusu olabilmektedir.

Belirtilen hız sınırlarına ilişkin yaptırımlar, hız sınırının aşılma oranı ile doğru orantılı bir şekilde artmaktadır. Kanun hükmü uyarınca belirtilen hız sınırlarını

-Yüzde ondan yüzde otuza (otuz dâhil) kadar aşan sürücülere 235 Türk lirası,

-Yüzdeotuzdan yüzde elliye (elli dâhil) kadar aşan sürücülere 488 Türk lirası,

-Yüzdeelliden fazla aşan sürücülere 1.002 Türk lirası

idari para cezaları uygulanmaktadır.

Ehliyete el konulmasına ilişkin ise, hız sınırlarını yüzde otuzdan fazla aşmak suretiyle ihlalin işlendiği tarihten geriye doğru 1 yıl içerisinde bu kuralı beş defa ihlal ettiği tespit edilenlerin sürücü belgeleri 1 yıl süre ile geri alınmaktadır.

Ayrıca kişi, ancak süresi sonunda psiko-teknik değerlendirmeden ve psikiyatri uzmanının muayenesinden geçirilir, sürücü belgesini geri almasında herhangi bir sakınca olmadığı anlaşılırsa ve ilgili ihlalden dolayı kendisine verilen idari para cezasını gereği gibi ödediği netleşirse belgesini geri alabilir.

Son ihlalin gerçekleştiği tarihten itibaren geriye doğru 5 yıl içinde bu madde kapsamında sürücü belgesi ikinci defa geri alınanların sürücü belgeleri ise iptal edilmektedir. Ehliyete el konulmasından çok daha ağır bir yaptırım olan bu durum karşısında sürücünün tekrar sürücü belgesi alabilmek için; sürücü kurslarına devam etmesi ve yapılan sınavlarda başarılı olarak motorlu taşıt sürücüsü sertifikası alması gerekir. Ayrıca ilgili kişinin sürücü kurslarında eğitime başlayabilmesi için, sonucunu olumlu bir şekilde almış olduğu ve sürücülük yapmasının önünde herhangi bir engelin bulunmadığını kanıtlayan psiko-teknik değerlendirme ve psikiyatri uzmanı muayenesine ilişkin belgenin de kuruma sunulması gereklidir.

Ceza Puanını Doldurma Nedeniyle Ehliyete El Konulması

Yapılan ihlale göre 5,10 veya 20 puan şeklinde değişkenlik gösteren ve trafik ceza puan rehberinde belirtilen ceza puanlarının toplanması sonucunda sürücülerin ehliyetine el konulabilmektedir. 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu’nun 118.maddesi uyarınca;

• Trafik suçunun işlendiği tarihten geriye doğru 1 yıl içinde toplam 100 ceza puanını dolduran sürücülerin sürücü belgeleri 2 ay süre ile geri alınır ve eğitime tabi tutulurlar.
• Aynı yıl içinde ikinci defa 100 puanı dolduran sürücülerin sürücü belgeleri 4 ay süre ile geri alınarak psiko-teknik değerlendirmeye ve psikiyatri uzmanının muayenesine tabi tutulurlar. Kişinin muayene sonucu olumlu ise, yani yeniden sürücülük yapmasının önünde herhangi bir engel gözükmüyor ise, sürücü kişi sürücü belgesini süresi sonunda geri alabilir.
• Bir yıl içinde üç defa 100 ceza puanını dolduran sürücülerin sürücü belgeleri süresiz olarak iptal Yeniden ehliyet almak isteyen sürücü bir önceki başlıkta belirtmiş olduğumuz yeniden ehliyet alma prosedürünü işletmek zorundadır.
• Ölümle sonuçlanan trafik kazalarına asli kusurlu olarak sebebiyet veren sürücülerin sürücü belgeleri ise 1 yıl süre ile geri alınmaktadır.

Adli Soruşturma veya Kovuşturma Esnasında Koruma Tedbiri Olarak Ehliyete El Konulması

Sürmekte olan bir soruşturma esnasında savcılık makamının talebi üzerine sulh ceza hakimliği tarafından veya kovuşturma aşamasında mahkeme tarafından koruma tedbiri olarak şüphelinin ehliyetine el konulmasına karar verilebilir. Bu koruma tedbirine ilişkin belirli bir süre öngörülmemiştir. Soruşturma veya kovuşturma süresi devam ettiği müddetçe bu tedbir devam edebilmektedir. Mahkemenin vereceği hüküm ile veya yapılan itirazın lehe sonuçlanması durumda ise adli kontrol sona erer ve ehliyet geri alınabilir.

Belirli Haklardan Yoksun Bırakılma Hükmü Kapsamında Ehliyete El Konulması

Türk Ceza Kanunu’nun 53.maddesinde güvenlik tedbiri olarak belirli haklardan yoksun bırakılma düzenlenmiştir. Buna göre kişi, işlemiş olduğu suçtan dolayı hapis cezasına mahkûmiyetin kanuni sonucu olarak madde hükmünde belirtilen belirli haklardan mahrum bırakılmaktadır. 53.maddenin son fıkrasında ise, trafik düzeninin gerektirdiği dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırılık dolayısıyla işlenen taksirli suçtan mahkûmiyet halinde sürücünün ehliyetine 3 ay ile 3 yıl arasında bir süre el konulabileceği düzenlenmiştir. Kişi, kasıtlı hareket etmeden yapmış olduğu bir hata sonucu taksirli olarak suçu işlediği takdirde bu haktan yoksun bırakılmaktadır.

Mahkemenin bu hususta takdir hakkı bulunmaktadır. Mahkeme ehliyete 3 ay ile 3 yıl arasında somut olayı göz önünde bulundurarak herhangi bir süre ehliyete el konulmasına karar verebileceği gibi vermeyebilir de. Takdir yetkisi ilgili mahkemenindir.

Ehliyete El Konulmasına İtiraz Nasıl Yapılır?

Ehliyete el konulma nedenleri çeşitli olsa da, 2 durum haricinde ehliyete el konulma işlemine karşı itiraz sulh ceza hakimliğine yapılmaktadır. Trafik ve işaret kurallarına uyulmaması, kanuni seviyenin üzerinde alkollü veya uyuşturucu uyarıcı maddenin etkisi altında araç kullanılması, uyuşturucu veya uyarıcı maddelerin kullanılıp kullanılmadığı ya da alkolün kandaki miktarını tespit amacıyla, kollukça teknik cihazlar kullanılmasının kabul edilmemesi, hız kurallarına uyulmayarak kanuni hız sınırlarının aşılması, ceza puanı uygulaması doğrultusunda kanunda belirtilen ceza puanı sınırına ulaşılması ve soruşturma aşamasında koruma tedbiri olarak ehliyete el konulması durumlarında sulh ceza hakimliklerine itiraz edilmektedir.

2013 yılından önce ilgili işlemler nedeniyle idare mahkemelerinde iptal davası açılmaktaydı. Fakat 2013 yılında yapılan hukuki düzenleme sonucu sulh ceza hakimlikleri bu hususta görevli hale gelmişlerdir. Uygulamada halen karışıklıklar çıksa da, görev uyuşmazlıklarında üst mahkeme sıfatını taşıyan Uyuşmazlık Mahkemesi’nin içtihatları sulh ceza hakimliklerinin görevli olduğu yönündedir:

‘’İncelenen uyuşmazlıkta, öngörülen sürücü belgesi geri alma tutanağının 5326 sayılı Kanun’un 16. maddesinde belirtilen idari yaptırım türlerinden biri olduğu, 12.7.2013 tarih ve 6495 sayılı Kanun’un 20.maddesiyle 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu’nun 112. maddesinde yapılan değişiklik ile maddenin yeniden düzenlendiği ve bu karara karşı kanun yoluna ilişkin bir düzenlemeye yer verilmediği anlaşılmıştır. Bu durumda, Kabahatler Kanunu’nun 5560 sayılı Kanun’la değişik 3. maddesinde belirtildiği üzere, idari yaptırım kararlarına karşı kanun yoluna ilişkin hükümlerinin, diğer kanunlarda aksine hüküm bulunmaması halinde uygulanacağı nedeniyle, görevli mahkemenin belirlenmesinde 5326 sayılı Kanun hükümleri dikkate alınacağından, sürücü belgesi geri alma tutanağına karşı açılan davanın görüm ve çözümünde, anılan Kanunun 27. maddesinin (1) numaralı bendi uyarınca adli yargı yerinin görevli olduğu sonucuna varılmıştır.’’ (Uyuşmazlık Mahkemesi Hukuk Bölümü 2015/685 E., 2015/692 K., 26.10.2015 T.)

Kovuşturma süresinde ceza mahkemesi tarafından koruma tedbiri olarak ehliyete el konulabileceğini belirtmiştik. Soruşturma evresinden farklı olarak kovuşturma aşamasında konulan bu tedbire ilişkin itiraz ilgili ceza mahkemesine yapılmaktadır.

Yukarıda belirtmiş olduğumuz TCK m.53 uyarınca belirli haklarında yoksun bırakılma kapsamında ehliyete el konulduğu durumlarda ise ayrı bir itiraz mekanizması mevcut değildir. İlgili karar mahkumiyet kararı ile birlikte verildiğinden dolayı, mahkumiyet kararının istinaf veya temyiz kanun yoluna götürülmesi ile birlikte ehliyete el konulması kararına itiraz gerçekleştirilebilir.

Ehliyeti Geri Alma

Ehliyetine yukarıda bahsetmiş olduğumuz sebeplerden herhangi birinden ötürü ehliyetine el konulmuş sürücünün ehliyetini alabilmesi iki şekilde mümkündür. Bunlardan ilki, ortaya çıkan idari para cezasını ödeyerek var olan ehliyete el konulma süresinin dolmasını beklemektir. İkinci olarak ise, eğer yapılan işlemin haksız olduğunu ve hukuka aykırı bir şekilde keyfiyet içerdiğini düşünüyorsanız, yine bir önceki paragrafta belirttiğimiz itiraz yöntemleri kullanılarak hukuki süreç başlatılabilir. Bu durumda hükmedilen süreden önce ehliyetinize kavuşabilirsiniz.

Sürücü Belgesi Geri Alma Tutanağı

İtiraz yöntemi ile başvuru yapılmasının temeli ehliyetinizin geri alınmasının hukuki dayanağı olan sürücü belgesi geri alma tutanağına dayanmaktadır. İtiraz bu tutanak ile gerçekleştirilen el koyma işlemine yapılmaktadır.

İtiraz yapılmadığı durumda sürenin tamamlanması ile yahut itirazın olumlu sonuçlanması ile ehliyet yine bu sürücü belgesi geri alma tutanağı ile sürücü tarafından geri alınır. Sürücü belgesi, sahibi tarafından geri alıncaya dek Emniyet Müdürlüğünce muhafaza edilir. Sürücü belgesini geri alma şartları oluşunca -itiraz edilip işlem iptal edilince veya belirlenen süre dolunca-  başvurulacak olan mercii emniyettir. Şartlar oluştuğunda sürücü belgesini geri alma tutanağı ile birlikte ehliyet geri alınır.

Ehliyetine El Konulan Kişi Avukat Yardımı Almalı mıdır?

Yukarıda ehliyete el konulmasının nedenleri, bu nedenlerin hangi yaptırımlara yol açtığı ve ne kadar süre ile ehliyete el konulduğu, bu işlemlere karşı başvurulabilecek hukuki yollar neler, bunları açıkladık. Ehliyetine el konulan kişi, yapılan bu işlemin kendisini haksız bir şekilde mağdur ettiğini düşünüyor ise, itiraz yoluna başvurulabileceğini belirttik. İtiraz başvurusunun olumlu şekilde sonuçlanabilmesi açısından itiraz dilekçesinin niteliği çok büyük önem taşımaktadır. Somut durumda kanun önünde haklı olsanız dahi itiraz dilekçenize bu haklılığınızı gerektiği gibi yansıtamadığınız, hukuki düzlemde kendinizi yeterli bir şekilde ifade edemediğiniz takdirde haklılığınızın bir önemi kalmamakta, aleyhe sonuç alabilmektesiniz. Doğru ve lehe sonuç alabilmek adına somut durum detaylı bir şekilde incelenmeli, analiz edilmeli ve bu doğrultuda uygun hukuki prosedürler işletilmelidir. İtiraz dilekçesinde haklılığınızı ortaya koyacak detaylar hukuki bir dil ile anlatılmalı, kanun hükümleri ile somut durum arasındaki bağlantı açık bir şekilde kurulmalıdır. Ancak bu şekilde doğru ve olumlu bir sonuç alınabilir.

Açıkladığımız nedenlerden ötürü ilgili işlemlerin tecrübeli ve bu alanda uzmanlaşmış bir avukatın yardımı ile sürdürülmesi her daim yararınıza olacaktır. Hatalı bir dilekçe, ihmal edilmiş bir süreç ve eksik başvurular kişilere zaman kaybetmesine, hatta hak kaybı yaşamalarına neden olmaktadır. Dolayısıyla karşılaştığınız bu hukuki durum açısından da itiraz işlemleri için deneyimli bir avukatın yardımını almak ve birlikte çalışmak yararınıza olacaktır.